Od utopii automatyzacji działań państwowych do utopii decyzji administracyjnych wspieranych przez sztuczną inteligencję? Spojrzenie z perspektywy historii i filozofii prawa
DOI:
https://doi.org/10.61823/dpia.2025.1.534Słowa kluczowe:
utopie automatyzacji działań ludzkich i państwowych od XVII wieku, binarne kodowanie i autonomiczna jazda według Leibniza, od „big data” do sztucznej inteligencji, pozostające różnice między sztuczną inteligencją i ludzkim osądemAbstrakt
Marzenie ludzkości o „prawie ex machina” sięga w Europie już XVII w. Z kolei do początków XIX w. zaobserwować można również krytykę tego marzenia. Dzisiaj prawo i etyka z trudem nadążają za rozwojem technologii informacyjnych u progu epoki cyfrowej w XXI w. Dotyczy to w szczególności zbliżającego się milowego kroku przejścia od konwencjonalnych systemów informatycznych, które jedynie odtwarzają dane, do produktywnego, uczącego się algorytmu sztucznej inteligencji. Jej zastosowanie w administracji rodziłoby zupełnie nowe, fundamentalne pytania o przewidywalność, praworządność i legitymację działań administracyjnych.
Bibliografia
Baruzzi, Arno, La Mettrie, [w:] Aufklärung und Materialismus im Frankreich des 18. Jahrhunderts, München 1968.
Bayle, Pierre, [w:] Diction[n]aire Historique et Critique par Monsieur Bayle. Troisième édition, à laquelle on a ajouté la vie de l’auteur et mis ses additions et corrections à leur place, NZ, Rotterdam 1715, s. 452-453.
Busche, Hubertus (red.), Gottfried Wilhelm Leibniz. Frühe Schriften zum Naturrecht. Herausgegeben, mit einer Einleitung und Anmerkungen versehen sowie unter Mitwirkung von Hans Zimmermann übersetzt von Hubertus Busche, Lateinisch-Deutsch, Hamburg 2003.
Delve, Janet, Jacques Vaucanson: ‘Mechanic of Genius’, „IEEE Annals of the History of Computing” 2007, nr 29, s. 94-97.
Descartes, René, Le Discours de la méthode. Pour bien conduire sa raison, et chercher la vérité dans les sciences, Leyde 1637.
Des-Cartes, Renati, Meditationes de prima philosophia in qua Dei existentia et animae immortalitas demonstratur, Parisiis, Apud Michaelem Soli, via Jacobaea sub signo Phoenicis. MDCXLI. Cum Priuilegio et Approbatione Doctorum, ponownie wydrukowany z podaniem numerów stron z pierwszego wydania z 1641 r. przez Artura Buchenau, Lipsiae 1913.
Ehrlich, Eugen, Freie Rechtsfindung und freie Rechtswissenschaft, Leipzig 1903.
Etscheid, Jan, Automatisierungspotentiale in der Verwaltung, [w:] (Un‑)berechenbar? Algorithmen und Automatisierung in Staat und Gesellschaft, red. R. Mohabbat Kar, B.E.P. Thapa, P. Parycek, Berlin 2018, s. 153-155.
Gángó, Gábor, Der Wahlkampf des Pfalzgrafen Philipp Wilhelm von Neuburg um die polnische Krone und die Entstehung von Leibniz Specimen Polonorum, [w:] Leibniz in Mainz. Europäische Dimensionen der Mainzer Wirkungsperiode, red. I. Dingel, M. Kempe, W. Li, Göttingen 2019, s. 45-71.
Gény, François, Méthode d‘interprétation et sources en droit privé positif, t. 2, 2. édition, Paris 1919.
Halbig, M., Das neue Kunstlied, „Hannoversche Allgemeine Zeitung“ (HAZ), „Wochenende“, wydanie z 13.05.2023 r., s. 8.
Harbou, Frederik von, Abschied vom Einzelfall? – Perspektiven der Digitalisierung von Verwaltungsverfahren, „Juristenzeitung” 2020, nr 75, s. 346.
Horowska, Aleksandra, Racjonalistyczne zasady filozofii politycznej G.W.Leibniza, „IDEA – Studia nad strukturą i rozwojem pojęć filozoficznych” 2015, t. XXVII, s. 143-168.
Leibniz, Gottfried Wilhelm, Specimen demonstrationum politicarum pro Rege Polonorum eligendo, Vilnae 1669, [w:] Leibniz-Akademie-Ausgabe (AA) IV/1, s. 3-98, polski przekład: G.W. Leibniz, Wybór króla w Polsce przez Godfreda Wilhelma Lejbnica w roku 1659. Z łacińskiego na język ojczysty przełożone, Paryż 1843; Wzorzec dowodów politycznych, tłum. T. Bieńkowski, posł. W. Voisé, Wrocław/Warszawa/Kraków 1969 oraz Bydgoszcz 1998.
Leibniz, Gottfried Wilhelm, Machina arithmetica in qua non additio tantum et substractio sed et multiplicatio nullo, divisio vero paene nullo animi labore peragatur, rękopis bez daty, ewentualnie z roku 1686, wydrukowany ze spuścizny Leibniza w bibliotece im. Gottfrieda Wilhelma Leibniza w Hanowerze przez Wilhelma Jordana, Die Leibniz’sche Rechenmaschine, „Zeitschrift für Vermessungswesen” 1897, nr 26, s. 307.
Leibniz, Gottfried Wilhelm, Explication de l’arithmétique binaire, qui se sert des seuls caractères O et I avec des remarques sur son utilité et sur ce qu’elle donne le sens des anciennes figures chinoises de Fohy. Mémoires de mathématique et de physique de l’Académie royale des sciences, Paris 1703.
Leibniz, Gottfried Wilhelm, Die Philosophischen Schriften. Band 7, Berlin 1890.
Leibniz, Gottfried Wilhelm, Réponse aux réflexions contenues dans la seconde édition du Dictionnaire critique de M.Bayle, article Rorarius, sur le système de l’harmonie préétablie, [w:] Leibniz, Hauptschriften zur Grundlegung der Philosophie. Übersetzt von Artur Buchenau mit Einleitungen und Anmerkungen herausgegeben von Ernst Cassirer, cz. 2, Hamburg 1996.
Luhmann, Niklas, Recht und Automation in der öffentlichen Verwaltung, Berlin 1966.
Mecke, Christoph-Eric, Die Rezeption des Rechtsdenkens von Gottfried Wilhelm Leibniz bei Gustav Hugo (1764‑1844) und Rudolf von Jhering (1818‑1892), [w:] Rechts‑ und Staatsphilosophie bei G.W. Leibniz, red. T. Altwicker, F. Cheneval, M. Mahlmann, Tübingen 2020, s. 283-304.
Meder, Stephan, Rechtsmaschinen. Von Subsumtionsautomaten, künstlicher Intelligenz und der Suche nach dem ‘richtigen’ Urteil, Wien/Köln/Weimar 2020.
Meder, Stephan, Leibniz und das autonome Fahren. Zur Vorgeschichte der Ideen von selbststeuernden
Maschinen, technischer Kinetik und Robotik, [w:] Autonomes Fahren. Rechtsprobleme, technische Grundlagen, red. B.H. Oppermann, J. Stender Vorwachs, 2. Auflage, München 2020, s. 41-48.
Offray de La Mettrie, Julien, L’Homme Machine, Leyde 1748.
Pascal, Blaise, Pensées de Monsieur Pascal sur la religion et sur quelques autres sujets. Qui ont esté trouvées après sa mort parmy ses papiers. Reveuës & corrigées de nouveau, Lyon 1694.
Phemister, Pauline, „Theoria cum praxis”, [w:] Leibniz legacy into the future, red. J. Weckend, New York 2020, s. 287-307.
Prantl, Carl von, Leibniz, Gottfried Wilhelm, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie (ADB), wydana przez Komisję Historyczną przy Bawarskiej Akademii Nauk 1883, t. 18, s. 175.
Remmele, Bernd, Das Maschinenparadigma im Umbruch der Logiken, [w:] Subjekte und Gesellschaft. Zur Konstitution von Sozialität, red. U. Wenzel, B. Bretzinger, K. Holz, Weilerswist 2003, s. 259-276.
Schlözer, August Ludwig von, Allgemeines Sta[a]tsrecht und StaatsVerfassungsLe[h]re, Göttingen 1793.
Smid, Stefan, Recht und Staat als „Maschine”. Zur Bedeutung einer Metapher, „Der Staat” 1987‑1988, nr 27, s. 325-350.
Sopiński, Michał, Logika w służbie polityki – Wzorzec dowodów politycznych Gottfrieda Wilhelma Leibniza i jego (nie)wpływ na elekcję roku 1669, „Dialogi Polityczne” 2017, nr 23, s. 59-72.
Vaucanson, Jacques, Le mécanisme du fluteur automate, presentés a Messieurs de l’Académie Royale des Sciences part M. Vaucanson, auteur de cette machine. Avec la description d’un canard artificiel, mangeant, beuvant, digerant & se vuidant, épluchant ses aîles & ses plumes, imitant en diverses manières un canard vivant […] Et aussi celle d’une autre figure … jouant du Tambourin & de la Flute […], Paris 1738.
Weber, Max, ‘Römisches’ und ‘deutsches’ Recht, „Die christliche Welt. Evangelisch-Lutherisches Gemeindeblatt für Gebildete aller Stände”, Leipzig, nr 22 z 30 maja 1895 r.
Weber, Max, Gesamtausgabe. Abteilung 1: Schriften und Reden. Band 4: Landarbeiterfrage, Nationalstaat und Volkswirthschaftspolitik: Schriften und Reden 1892‑1899, wydany przez Wolfganga J. Mommsena we współpracy z: Ritą Aldenhoff, Tübingen 1993, niezmienione wydanie cyfrowe (eBook) 2019.
Wieacker, Franz, Recht und Automation, [w:] Festschrift für Eduard Bötticher, red. K.A. Bettermann, A. Zeuner, Berlin 1969, s. 396-400.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Christoph-Eric Mecke
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
