Idea sprawiedliwości w Średniowieczu: ewolucja czy deformacja pojęcia prawa?

Abstrakt

W październiku 2022 r. w przemówieniu inaugurującym doroczną konferencję ambasadorów UE Wysoki Przedstawiciel UE Josep Borrell zauważył w szczególności, że „wielu ludzi na świecie głosują i wybierają własny rząd, ale ich warunki materialne się nie poprawiają. W końcu jednak ludzie chcą żyć lepiej. Musimy wyjaśnić relacje między wolnością polityczną a lepszym życiem. A my, Europejczycy, mamy tę niezwykłą szansę. Żyjemy w świecie, w tej części świata, gdzie wolność polityczna, dobrobyt gospodarczy i spójność społeczna są najlepsze, najlepszym połączeniem wszystkich tych składników. Ale reszta świata nie jest taka. Nasza walka – próbą wyjaśnienia tego, czym jest demokracja, wolność, wolność polityczna, coś, czego nie da się wymienić na dobrobyt gospodarczy lub spójność społeczną. Oba te tematy powinny iść w parze. Inaczej nasz model umrze. Nie będzie w stanie przetrwać w tym świecie”. Dlatego Świat i Europa w szczególności, a zwłaszcza Ukraina, weszły w tzw. bifurkacje. Nie wiemy, kiedy i jak z tego wyjdą. Jednak oczywistym jest, że współczesna koncepcja polityczno-prawna się zmienia, wymagając albo aktualizacji, albo poprawy. Cywilizacja europejska już takie czasy przechodziła, w szczególności kiedy umierała Klasyczna Grecja, Cesarstwo Rzymskie. Jednak zawsze procesom aktualizacji lub przynajmniej dostosowania systemów politycznych i prawnych do istniejących warunków towarzyszyły znaczące poszukiwania i refleksje intelektualne. Nic dziwnego, że u progu zmian politycznych i prawnych, w takich intelektualnych poszukiwaniach centralne miejsce zajmowało poszukiwanie treści idei sprawiedliwości. Epoka Średniowiecza wniosła znaczący i bezcenny wkład w zrozumienie idei sprawiedliwości. Mając pewne wady, epoka ta stała się swoistym pomostem między starożytnością (w której idea sprawiedliwości otrzymała najwyższy rozwój filozoficzny i prawny) i Nowym Czasem, w którym sprawiedliwość jako idea filozoficzna i koncepcja prawna poddana została znacznącej transformacji. Niemniej jednak właśnie historyczne podejście do badania treści idei sprawiedliwości w kontekście filozofii, prawa, polityki może dać odpowiedzi na pytania o możliwych sposobach rozwiązywania współczesnych problemów społecznych świata.